Tío Matías

             Pegar tiros monte arriba nunca fora o del. Mal sabía o tío Matías que iso ía rematar así. Pero hai cousas nunca entenderei por moitas veces que más repitan.

            O único que lembro do tío Matías é o seu corpo cativeiro metido naquela vella funda azul, destintada e remendada polos xeonllos e polo cu, que herdara do finado do pai, os zapatóns grandes untados en graxa de porco e a gorra raxeada que semellaba terlle caído enriba da testa para xogarlle unha mala pasada ao seus rizos.
            Para uns era Matías “O Muiñeiro”, empolvado cada noite na fariña da maquía. Cobraba dous ras por muiñada, todos os martes e xoves, de oito a des na “muíño da Calienta”. Cando alguén non tiña con que pagarlle, fiáballe e, chegado o caso, podía acordar compensalo con xornais no maio ou na poda. Os rapaces adoitabamos enredar polo medio das mulleres, ata que  nos caía algunha zurra. Logo sentabamos quedos no chan, mirando a mó e xogando a remedar o canto da auga cada vez que tiraban da crus.

            Para outros, o tío Matías era “O Roxo”, cousa que nunca cheguei a entender daquela, pero que  soaba mal cando o dicía a mamá. Contaban que defunto do pai nunca gardaba o domingo, mentras o resto ía á misa cando estaba de mandar, e tampouco dera unha chica cando mercaran as campás á igrexa na aldea. Foi por iso que non tocaron sinais cando finou, e a piques estivo de non ser soterrado no cemiterio, porque o cura opoñíase.
 
            Tío Matías non entendía de lerias. El era como era, mais non se metía con ninguén. Non entendo porque demo acabou pegando tiros monte arriba.
             Non casou. Sei, iso si, que tivera unha moza porque a mamá ten falado do asunto na mesa. Contaba que andivera anos a namorar, e que o pai dela garbábase de que tiña reservado un carneiro para os concertos. Pero non cheou a cousa alá. O tío Matías seica confesaba na taberna: “o carneiro, ter terao, pero a lá vaille a chegar aos pés”. E así foi.
             De cando en vez soltábaselle a labia co viño. Daquela bardallaba contra os curas, contra o patrón de fábrica de ladrillo onde traballaba á horas, e contra Don Antón, o fillo de deputado, de quen dicía era un “xudas” da República.
           Cando empezou a guerra naquel verán do 36, o tío Matías seguiu maquiando como sempre, os martes e xoves, de oito a des no muíño da Calienta. Os rapaces enredabamos no muíño como sempre.

          

          Daquela, a aldea empezou a ter outra vida de noite. Ás veces, de madrugada, sentía carreiras polo noso camiño abaixo, e oía zumbar algún que outro tiro. Disque Pascual “Da Canteira”, andaba no medio do lío, e nunha mañá de bochorno apareceu morto na Zanca Vella, coa camisa desabrochada e un tiro na testa. Eu non sei ben que pasaba, pero vin a Pascual “Da Canteira” estarricado cos meus ollos.
            Algunhas mañáns, cando nos levantabamos cedo para ir co gando ao monte, o meu irmán Daniel e máis eu tiñamos visto cruceiros abatidos, o piorno do cura queimado, os badais das campás roubados, ou a cancela do adro arrincada e guindada na presa da Bouza.
            Unha noite chegaron a prenderlle lume ao concello, que ardeu case todo. A xente, alporizada, trataba de apagar o lume a caldeiros. Uns berraban coma se a vida lle fóra niso, mentras algúns proferían insultos contra os comunistas. A mamá apartoume de barullo e sentoume no chan, ao outro lado de estrada. Para min era unha festa: nunca tal lume vira!.         
         

        Mentras, o tío Matías estaba acodado na xanela da taberna, coas mans metidas nos petos, e celta sen filtro na boca a medio fumar, e a gorra calada enriba dos rizos. No dicía ren. Tiña o xesto serio, pero semelleba contento por dentro porque o ollos adoitaban delatalo sempre. Home! A min non me parecía moi ben que se aledara… Pero, a verdade, tampouco me sabía mal. Alá cada quen.
            Á noite seguinte, a parella da Garda Civil deulle o alto cando baixaba polo camiño das Ánimas. O tío Matías, que viña un chisco bébedo como de costume a esas horas, tratou de serearse cando o pararon. Estarían a ser as doce da noite.
             -         Alto! ¿Su nombre? –inquiriu un dos gardas-
Co susto, a borralla de celta, caíulle pola chaqueta abaixo, e mesmo tardou un chisco en sacudila cunha man, mentras coa outra sacaba o pito da boca.
            -         Eu… -tatexou tío Matías como cada vez que se poñía nervioso, tratando de farfullar o castelán- fai un tempo que yo non me recuerdo bien desas cosas, aínda que usté non me crea.
            -         ¿De dónde viene? –voltou a preguntarlle un dos gardas-
            -         De la casa darriba –contestou-
            -         ¿Para dónde va?
            -         Para la casa dabaixo.
        Despois de cruzar a mirada os dous axentes, un deles espetoulle a xeito de orde:
            -         Diga usted “¡Que viva Rusia!”.
            -         Se usté lo dice… pues que viva, dijo yo.
            

           Tío Matías tremaba por dentro, dubidando se o que tiña diante era Compaña e se ía a aparecérselle a Candelaria para arredalo aquela noite. O certo é que con aquelas respostas, os gardas acabárono tomando polo parvo da aldea, medio borracho xa, e deixárono ir camiño á casa de abaixo. Pero ben coidaba o tío Matías que se estaba a cocer algo, porque oira desbardallar moito a Benito de Xan na taberna, e ese, cando bebía, non sabía ter a lingua queda e largaba como un caldeireta sen fondo.
            Así foi. Aquela mesma noite petaron na porta de tío Matías cara as catro da mañán. O can non paraba de ladrar no alboio. Tío Matías, que tiña o sono lixeiro, ergueuse como unha centella e pinchou en calzoncillos pola fiestra coa roupa na man. Patexou descalzo polo corral estrado de toxo e saíu polo portal da eira. Correu sixiloso, pero como ánima que levaba o demo, porque ben sabía que vida íalle niso.
            O tío Matías andivo agachado días entre o millo. Lembro ben, como mesmo a miña nai íalle levar comida ás agachadas que baixaba nunha cestiña cuberta cun paño, e que lle deixaba debaixo do loureiro da punta da arriba de leira de Froxente.  Logo fuxiu para o monte con outros. Durante semanas, buscounos a Garda Civil, e de cando en vez escoitabamos abaixo os tiros que soaban monte arriba.

         Non voltei a velo máis. Nunca souben del. Tío Martías “O Muiñeiro” desapareceu. Coma Finso de Otero, coma Félix do Correo, Calixto de siña Áurea, Tomás “O Parajueiro”, Eliseo da Laxe ou Moncho de Arís. Como Ignacio “Da Taberna”, Esteban “O Moro” ou Raúl “O Tatelo”. E como tantos outros naqueles días.
          
  O “muíño da Calienta” ficou sen maquía todos os martes e xoves, de oito a des, a dous reais por muiñada. Pero aínda cando o miro de lonxe, quédome en chisco agardando que unha man invisible ceibe a auga do atranco, abra a porta do vello muíño e, unha vez dentro, tire de crus. Porque penso que o espíritu do tío Matías “O Roxo”, pervive debaixo da mó. E que ande!.
 

Febreiro de 1996  (mestura de anécdotas reais e imaxinarias)