Meañeses polo mundo (II): Finlandia

Rafael Dovalo López é unha desas caras meañesa da emigración. A música levouno a Finlandia fai 46 anos. Alí casou cunha finesa coa tivo tres fillos. Hoxe, xubilado e con 71 anos, segue a vivir en Finlandia porque di que alí “os invernos son menos duros que en Galicia”. Reside en Helsinqui, a uns seis quilómetros do centro en dirección norte. Eso sí, cada ano non deixa de voltar polo seu Meaño natal para pasar unha boa tempada entre os seus.

“DESDE FINLANDIA A VISIÓN QUE SE TEN DE ESPAÑA É A DUN PAÍS QUE DESPILFARRA MOITO”

-       Nos anos 60 a xente emigraba a Alemaña, a Suiza, a Bélxica… Como acaba un meañés coma ti en Finlandia?

-       Todo foi pola música. A miña vida estivo ligada á música desde os 12 anos. Empecei na banda de Meaño en 1945, logo estiven co grupo “Los Chicos de España” actuando a diario tres invernos no hotel Universo e tres veráns no Gran Hotel da Toxa… En 1965 fixen a mili con dous anos de retraso por prórroga de estudos e en 1967 xurdíume a posibilidade de ir a Finlandia: un compañeiro, César González “Diosiño”, xefe da orquesta Florida, estivera tocando neste país en 1976. A muller non o deixaba voltar a unha segunda estadía e daquela fichoume para viaxar coa orquesta. Para min era a oportunidade de saír do país e cando un é xoven sempre está disposto á aventura. Precisamente fai un tempo, vendo o programa “Galicia polo mundo” da TVG, atopeime con el falando de Finlandia, e daquela pensei “larpeiro, polo túa culpa estou eu aquí…”

Rafa Dovalo na actualidade na sua casa en Helsinqui

-  O finlandés debe ser un idioma complicado, ¿como te arreglaches con el ao chegar?

-    Para os que estudamos no instituto en Pontevedra latín e francés non era demasiado complicado porque o finés é como o latín, a base de declinacións, xa que non ten artigos nin preposicións. Eu cheguei cun pequeno libro-guía francés-finés e vindo no barco de Estocolmo para Helsinki, antes de entrar en Finlandia, xa sabía conxugar o presente de indicativo de dous verbos esenciais, “ser-estar” e “comprender”, máis catro frases usuais para os saúdos. O demáis foi vindo pouco a pouco.

-       Emprendeches así unha aventura que dura 46 anos, non está nada mal. Vivías aí do mundo da música?

-       En principio sí. Durante seis anos seguidos actuei a diario nos mellores hoteis e balnearios do país. O noso contrato mínimo era entre un e tres meses, e chegamos a ter tanta demanda que tiñamos contratos asinados con ano e medio de antelación. En 1968 coñecín a muller con quen casei cinco anos despois. Daquela instalámonos en Helsinqui. En 1973 pasei unha proba e entrei nunha empresa como deseñador de lámparas e focos para autopistas, na que traballei ata 1978. Logo voltei e vivín dous anos en O Grove dando clases de música nos colexios por conta do concello.

-          Que te levou a voltar a Galicia?

-       Sinxelamente que a miña muller tiña moito interés por saber como se vivía en España, pedíu unha excedencia de dous anos e fúmonos para alá. Pero despois dese tempo chegamos a conclusión de que os invernos en España eran máis crús que en Finlandia…

-       Os invernos máis crús en España que en Finlandia?

-       Sí, semella raro, verdade? Pois é certo. É pola humedade e a falta de acondicionamento das casas. Pódoche dicir que aquí paso menos frío que en Meaño. As temperaturas por debaixo cero non indican que teñas que pasar frío, si non tés necesidade de andar por fóra non che afectan. As casas e locais aquí están moi ben construidos, dun xeito diferente e con máis illamento.

Un xoven Rafa Dovalo nos anos 70 en Finlandia no límite do círculo polar

-       E que fixeches despois de voltar de novo a Finlandia?

-     Ao voltar entrei a traballar na empresa da miña muller, onde estiven ata 2005 como inxenieiro de deseño mecánico. Era unha consultoría multinacional especializada en montar fábricas de papel e celulosa por todo o mundo. E agora estou xubilado.

-       Como coñecedor desas fábricas, que opinión che merece a polémica que temos aquí coa de Marín?

-       Eu participei en proxectos de fábricas de papel e celulosas por todo o mundo, o último o da fábrica de Fraibentos en Uruguai que tanta polémica espertou en Arxentina porque temían lles ía contaminar o río fronteirizo. Para facer esta fábrica fixeron falla estudos ambientais moi estritos que esixía o Banco Mundial para aprobar a financiación. As probas superaron os requerimentos ata o punto de que a agua que retornaba ao río ía moito máis limpa que a que fábrica collía del. O caso de Marín é outro. O problema consiste en que un 10 por centro da gañancia hai que gastala en depuración, pero os accionistas queren resultados na bolsa de valores e non lle preocupan os cheiros nin a contaminación. O peor de todo é que non é rentable porque nin siquera chegan a fabricar aí o produto final que é o papel. As fábricas de papel non cheiran nin contaminan tanto como as de celulosa. En este aspecto Portugal está mellor servida que España porque ten poucas fábricas pero máis modernas, automatizadas e produtivas. Coñezoas ben porque son proxectos nos que tamén participei eu.

-       Con tantos anos en Finlandia, considéraste xa un finés ou segues a ser español en Finlandia?

-       Sigo a ser un español en Finlandia. Nunca tiven necesidade de cambiar a nacionalidade, os meus fillos naceron aquí como españois e estaban incluidos no meu pasaporte, si ben máis tarde a muller solicitou para eles a doble nacionalidade por cuestións escolares. De todos xeitos estou moi asociado con nativos, teño moitos amigos fineses, algúns incluso son padriños dos nosos fillos.

-       É certo iso da depresión invernal nos países nórdicos?

-       É certo porque se relaciona coas horas de luz. Entre maio e novembro aquí o clima é bastante similar o de aí, pero no inverno temos moitas menos horas de luz: aínda que non é noite pechada, máis ben penumbra, podemos dicir que empeza a clarear ás 11 da mañán é despois das catro da tarde xa empeza de novo a escurecer. Pero aquí estamos acostumados e no verán cargamos as pilas.

-       Son moi diferentes os horarios de traballo e comida?

-       Diferentes son en España con respecto a Europa. En Finlandia almorzamos entre 6 e 8 da mañán, logo nas grandes empresas o xantar sérvese en liñas de autoservizo entre 11 e 14 horas. O horario de traballo adoita ser flexible: si entras ás 7 saes as 15, si o fas as 9 saes as 17, cun alto dunha media hora para xantar. Logo ceamos entre as 18 e 20 horas. Daquela quédanche catro ou cinco horas para facer deporte, ver televisión, ir ao cine, á ópera, a concertos…

Rafa Dovalo á dereita no seu traballo nunha consultoría multinacional

   -  Fálanos máis desos horarios flexibles

   -   No meu caso na empresa onde traballaba tiñamos unha chave magnética que servía para todo, incluso para pagar o xantar, rexistraba a hora de entrada e de saída, o saldo positivo ou negativo do tempo que tiñas. Por exemplo, si de luns a xoves entrabas ás 7 e saías ás 17 horas facías duas horas máis cada día. O xoves ao saír o rexistrador dicíache que tiñas 8 horas de saldo a favor e, por tanto, o venres non necesitabas voltar ao traballo. Un horario así permíteche saír nas horas de traballo aos teus compromisos, incluso asistir a clases dalgún curso. Nas empresas grandes como a nosa tiñamos ata un médico e un par de enfermeiras para evitar deixar o traballo, saíalle máis rentable á empresa pagar a esos profesionais que sofrir as perdas de producción ocasionadas pola asuencia dos empregados cada vez que tiñan que ir ao médico fóra. Logo as empresas grandes ofrecen oportunidades de formación adicional, cursos, seminarios, etc. Deste xeito eu puiden conseguír a maiores os títulos de inxeniería mecánica e inxeniería informática.

-       Nótase tamén a crise en Finlandia?

-       Claro que se nota. As grandes empresas involucradas na bolsa valores levan as fábricas para países como China, Indonesia o India, sinxelamente porque a man de obra é máis barata alí, e isto orixina paro a nivel nacional.

-       Que visión se ten de España aí, sobre todo agora coa crise?

-       A visión dun país que despilfarra moito, onde os gobernantes non teñen responsabilidade á hora de economizar. Ata aquí tamén chegaron as noticias desas obras faraónicas construidas con diñeiro da Unión Europea, como esos aeroportos en cidades de poucos habitantes e con pouco tráfico aéreo, feitas só coa idea de conquerir comisións por outorgarlle a obra aos amigos e constructores a dedo. A vergoña do que está pasando con Iberia e moitas cousas máis tamén están nos medios de comunicación de aquí. Polo demáis saben que somos un país onde corremos frenéticamene diante dos touros, onde facemos liortas con toneladas de tomates en vez de darllos aos países famélicos de África… o país de “viva a festa!”

-         É moi diferente o xeito de facer política en Finlandia que en España?
-  Eu diría en que a diferencia máis notable é cando ves aos políticos en televisión dun debate. En Finlandia os da oposición, en vez de insultar e desacreditar como fan en España, tentan colaborar e presentar alternativas constructivas en beneficio de todos. Hai que velo para crelo!.

-       Dirías que Finlandia é un país caro?

-       En comparación con España sí. O aluguer dunha vivenda de 60 m2 pode costar entre 900 e 1.200 euros por mes, o gasolina de 95 está está a 1,70, o gasoil a 1,60, os restaurantes son moito máis caros… Unha botella de Martín Códax, que por aquí é o albariño que se ve, costa nunha tenda uns 16 euros pero no restaurante case que 50. Pero todo está relacionado co nivel de vida porque aquí a poboación tamén gaña máis, un salario medio está ente os 2.000 e 3.000 euros por mes.

-       Ese nivel de vida de Finlandia sempre foi valorado desde aquí onde temos de vós a referencia dun país no que a poboación paga máis impostos pero tamén recibe máis por parte do estado…

-       Aquí paga impostos todo o mundo, incluso os pensionistas. Si eu me mudara para Meaño a miña pensión subiría 300 ou 400 euros, que aquí me reteñen pero que aí aforraría por non chegar ao límite da cantidade requerida para aplicarlle os impostos. Certo que despois recibimos cousas a cambio, por exemplo, aquí non existen autopistas de peaxe e unha nai ten un ano de baixa por maternidade.

-       Existe aí co pago sanitario?

Estudando un proxecto de montaxe dunha fábrica de papel

-       Sí, aquí sempre houbo que pagar. Unha visita a un médico público costa uns 15-18 euros, e a un privado entre 50 e 80. E nas menciñas non hai tanto desconto. Lembro como unha vez en Portonovo un señor queixábase ao farmacéutico porque tiña que pagar tres euros pola sua menciña que custaba realmente 40 euros. En Finlandia a seguridade social non asume tanto, nunha menciña de 50 pódenche descontar uns 10 euros, non máis.

-       Outra referencia que temos aquí é a do voso o sistema educativo, que din é dos mellores do mundo.

-       Aquí os nenos empezan na escola aos sete anos. Os libros e a comida nos colexios é gratuita durante a educación obrigatoria. No bacharelato, que dura catro anos, si ben hai opción de facelo en tres si eres aplicado, os libros hai que mercalos pero a comida segue a ser gratuita. Certo que o nivel educativo que se acada en Finlandia é maior. Podo contarche unha anécdota. Aquí sempre hai moito intercambio cultural entre países. Como visita recíproca chegou un grupo de chavales dun instituto de música de Barcelona entre 10 e 15 anos. Eu estaba alí como convidado e a vergoña que pasei por ser español naquel intre non te a podes imaxinar: os rapaces non daban pé con bola, unha desafinación total, en cambio os fineses coa mesma idade semellaban profesionais.

-       Cando vés por España e ves como funcionan as cousas aquí, ¿que aspecto importarías, é dicir, que aspecto te dices “isto debíase facer como en Finlandia”?

-       A burocracia na administración. É algo que me choca moito de España. En Finlandia cando entras nunha oficina pública non tés que facer cola. As autoridades tratan de simplificar todo para evitar esa burocracia. Existen unha serie de formularios a disposición do público, elixes o que necesitas, rechéalo, entrégalo e listo. Un exemplo, eu teño os dous carnets de conducir desde fai máis de 40 anos. O español sempre tiven que renovalo, en cambio o finés acabo de renovalo agora por primeira vez. A primeira caducidade aquí é cando compres 70 anos, logo hai que facelo cada cinco anos. Figúrate o que aforrei en diñeiro e trámites por non ter que renovar inutilmente o carnet de aquí.

-       Cada vez que ven un emigrante de Alemaña, de Suiza… sempre dí aquelo de “alí trabállase doutro xeito”. Tamén pasa o mesmo co traballo en Finlandia? En que se diferencia do noso modelo?

-       Eu creo que a clave do éxito de Finlandia está en que se traballa case que sempre en equipo. A responsabilidade compártese entre varios. O que máis se ten en conta son os resultados. A un finés o peor que lle pode pasar na vida é quedarse sin traballo, ainda que lle pagues un bo paro, porque onde máis disfruta é traballando. En España, mentras haxa diñeiro pénsase máis na festa e que traballe Rita.

-       Falando de traballo. Dada a crise que temos aquí, sería bo momento para un meañés irse a Finlandia na procura del?

       

Con "Los Blues de España" en Finlandia (1970)

    

Con "Solera", último proxecto musical en España, anos 80

-       Ainda que se nota a crise creo que aquí traballo segue habendo para quen está disposto a facelo. Recentemente chegaron a Helsinqui dous galegos con carnet de primeira especial e despois dun par de semanas de prácticas para coñecer as rutas da zona metropolitana atoparon traballo nos autobuses da cidade cun salario de 2.500 euros. O ano pasado chegaron un par de remesas de 120 enfermeiras españolas porque ao parecer hai moita demanda destas profesionais. Certo que pode ser que na especialidade que buscas non atopes, pero hai ramas onde sempre hai algo: limpeza, hostalería, construcción… O problema maior está no idioma, si non falas nin siquera inglés  as probabilidades de éxito son ben escasas.

-       Que profesións ves ti que estén demandadas en Finlandia?

-       Creo que éste debe ser o país de Europa onde hai máis inxenieiros forestais, pero aínda así os cortadores de árbores andan bastante escasos, fontaneiros tamén hai poucos e mesmo na construcción hai demanda, pero en todo isto se require ter aprendido o oficio e, como dixen antes, o idioma é fundamental para acceder a un emprego.

-       Que botas máis menos de Meaño en Finlandia?

-       Eu diría que esas persoas que te saúdan espontáneamente sin apenas coñecelas de nada. E tamén os días de verán e as tertulias cos amigos se botan moito de menos na emigración.

-       Caldo voltas, ¿cal é ese lugar de Meaño a onde máis che gosta ir?

-       Esa é unha pregunta curiosa. Cada vez que vou o primeiro é visitar a familia, pero tamén me gusta ir ao supermercado Atlántico en Galiñáns a facer a compra e atoparme con xente que me coñece e que nin siquera se da conta que vivo no estranxeiro. Tamén sinto moita curiosidade de pasar pola perruquería “Estonllo” a cortar "as plumas" e enterarme alí da actualidade e dos que se ausentaron para sempre.

-       Un músico como ti, ¿non impulsou ningunha iniciativa musical en Finlandia?

-       Si, houbo un tempo que, cun valenciano e un mexicano, formei un trío de mariachis con tres guitarras acústicas. Nos momentos libres faciamos algunha acutación. En certa ocasión actuamos para o presidente Martti Ahtisaari, a quen lle deron logo o Nobel da paz, nunha despedida do embaixador mexicano.

-       Supoño que segues compoñendo. Non che faría ilusión que algunha peza túa, por exemplo dos poemas musicados de Herminia Fariña, fora interpretada pola banda de música de Meaño?

-       Claro que me faría unha ilusión enorme facer algo en colaboración con esa marabillosa banda que conta ademáis cun director moi competente como é David, ou que algún coro da zona se decidira por adaptar e meter no seu repertorio algunha desas cancións con letras dos poemas de Herminia Fariña.

Para escoitar cancións de Rafa Dovalo pincha no seguinte enlace:

http://dovalorafa.com/musica.html

Nel si queres escoitar as cancións sobre poemas de Herminia Fariña elixe na dereita en 

Bossa Novas as cancións "Relembros" e "Lágrimas"